Uniwersytet Warszawski, Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych
Instytut Dziennikarstwa
Michał Adamczyk
Naruszenia prawa autorskiego w Internecie oraz regulacje prawne zmierzające do ich ograniczenia
Praca magisterska napisana pod kierunkiem prof. dr hab. Bogdana Michalskiego, Warszawa 2002 rok.
Niniejszy dokument zawiera jedynie wybór z pracy. Cała praca znajduje się w pliku
mgr_m_adamczyk.pdf (ok. 1.0 Mb). O związkach prawa i internetu można przeczytać w dziale Internet a Prawo. Dyskusja o prawie w kontekscie Internetu odbywa się na WebForum.
Uwagi dotyczące cytowania:
Michał Adamczyk, "Naruszenia prawa autorskiego w Internecie oraz regulacje prawne zmierzające do ich ograniczenia" Warszawa 2002 http://www.vagla.pl
SPIS TREŚCI
1. Wstęp
1.1 Uzasadnienie wyboru tematu
1.2 Zakres pracy
2. Oblicze dzisiejszego Internetu
2.1 Komercjalizacja Internetu
2.2 Internet w Polsce
2.3 Struktura usług internetowych
2.3.1 Poczta elektroniczna
2.3.2 Strony WWW
2.3.3 Serwery z plikami
2.3.4 Bazy danych
2.3.5 Komunikatory internetowe
2.3.6 Nadawanie on line (streaming)
2.3.7 Peer-to-peer (P2P)
2.3.8 Inne usługi
3. Istota ochrony autorskoprawnej
3.1 Przepisy krajowe i międzynarodowe
3.2 Przedmiot ochrony
3.3 Podmiot ochrony
3.4 Odpowiedzialność prawna
3.5 Ograniczenia w prawie autorskim
4. Naruszenia prawa autorskiego w Internecie
4.1. Nielegalna wymiana i udostępnianie utworów
4.2 Nielegalna emisja utworów
4.3 Inne naruszenia
5. Zabezpieczenie interesów podmiotów uprawnionych w Internecie
5.1 Rozwiązania prawne
5.1.1 Ograniczenie dozwolonego użytku
5.1.2 Opłaty nadawców internetowych
5.1.3 Odpowiedzialność dostawców usług internetowych
5.1.4 Tymczasowe kopie utworów
5.1.5 Niszczenie nielegalnych kopii
5.2 Zabezpieczenia techniczne
5.3 Nowe modele komercyjne
6. Zakończenie
Bibliografia
WSTĘP
Ponad pół miliarda osób na całym świecie korzysta obecnie z Internetu. Globalna sieć bezpośrednio lub pośrednio wpływa na życie co najmniej jednej czwartej mieszkańców Ziemi. Dynamiczny rozwój Internetu wywołuje istotne zmiany społeczne i gospodarcze. Stawia to poważne wyzwania w zakresie prawa, wymuszając regularną adaptację obowiązujących przepisów do nowych realiów, a niekiedy wręcz zmianę koncepcji ochrony prawnej. Jednym z zagadnień wywołujących obecnie wiele dyskusji - temat regularnie poruszany w światowej prasie i literaturze prawniczej oraz będący przedmiotem rozpraw sądowych i prac komisji ustawodawczych na całym świecie - jest ochrona zamieszczanych w Internecie dzieł wynikająca z prawa autorskiego i praw pokrewnych. Nie budzi bowiem wątpliwości, że upowszechnienie technik cyfrowych i sieci komputerowych, tworzy - na niespotykaną dotychczas skalę - możliwość niekontrolowanego dostępu do różnych dzieł przy znaczącym naruszeniu praw twórców i innych podmiotów uprawnionych . We wstępie do ubiegłorocznej dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady poświęconej ochronie prawa autorskiego w społeczeństwie informacyjnym stwierdzono, że konieczne jest szybkie dostosowanie obowiązujących regulacji prawnych dotyczących udostępniania oraz rozpowszechniania utworów i przedmiotów praw pokrewnych w sieciach komputerowych do obecnych realiów.
1.1 Uzasadnienie wyboru tematu
Dziesiątki milionów nagrań muzycznych i filmów przesyłają każdego dnia między sobą internauci , w ewidentny sposób naruszając prawa ich twórców. Straty z tego tytułu ponoszone przez podmioty uprawnione szacowane są na miliardy dolarów rocznie. Zajmując się publicystyką dotyczącą Internetu na co dzień obcuję z łamaniem prawa autorskiego w sieci, czego dobitnym przykładem jest właśnie nielegalna wymiana utworów audiowizualnych. Podejmuję temat ochrony autorskoprawnej w Internecie, gdyż szybkie uporządkowanie tej kwestii będzie miało - moim zdaniem - kluczowe znaczenie zarówno dla dalszego rozwoju Internetu, jak i statusu twórców wszelkiego typu dzieł. Obecnie bowiem niemal wszystkie nowe utwory objęte ochroną autorskoprawną (książki, grafika, zdjęcia, nagrania audio-wideo itd.) utrwalane są w cyfrowej postaci, a ich kopie trafiają do sieci. Do postaci cyfrowej sukcesywnie przenoszone są także starsze utwory.
Procesy digitalizacji i przenoszenia utworów do Internetu są nieuchronne. Wiąże się z nimi wiele korzyści, m.in. łatwe i tanie tworzenie kopii (np. zapasowych lub handlowych) o tej samej jakości co oryginał, efektywna archiwizacja (dane w postaci cyfrowej można za pomocą algorytmów matematycznych poddać kompresji; co ważne znaczne zmniejszenie objętości zazwyczaj nie prowadzi do dostrzegalnej utraty jakości), tania i szybka dystrybucja na duże odległości (materiały cyfrowe można przesyłać przez różne typy sieci, np. komputerowe, telefoniczne, bezprzewodowe, telewizję kablową, a nawet sieci elektryczne po zastosowaniu odpowiednich urządzeń), poprawa jakości (zwłaszcza w wypadku utworów audiowizualnych), łatwy dostęp do dzieł z dowolnego miejsca na świecie, możliwość zdalnej współpracy nad danym materiałem (np. filmem) osób rozrzuconych po całym świecie czy prosta ingerencja w zawartość dzieła (np. w celu poprawienia błędów).
Wiele zalet utrwalania utworów w postaci cyfrowej i udostępniania ich w Internecie znacznie ułatwia zadanie także osobom, które chcą nielegalnie rozpowszechniać lub wykorzystywać dzieła. Z działających w globalnej sieci pirackich serwisów można pobrać - nie wnosząc jakichkolwiek opłat - niemal wszystkie nowe nagrania muzyczne i filmy. W Internecie powszechnie narusza się też prawa do innych chronionych w myśl prawa autorskiego materiałów, m.in. wszelkiego typu publikacji tekstowych (literatura, artykuły prasowe, prace naukowe, opracowania analityków itd.), zdjęć, grafik i animacji (o charakterze artystycznym, zawodowym, np. zdjęcia fotoreporterskie, czy prywatnym) oraz danych zgromadzonych w elektronicznych bazach. Ponadto realne jest ryzyko manipulowania treścią rozpowszechnionych utworów. Naruszenia te są przedmiotem rozpraw sądowych w Stanach Zjednoczonych. Natomiast jak na razie pozwy o tego typu naruszenia niemal nie trafiają przed polskie sądy. Nie dowodzi to bynajmniej braku w naszym kraju tego negatywnego zjawiska (wprost przeciwnie - szybko przybiera ono na sile), ale niewielkiej szansy na uzyskanie zadowalającej rekompensaty w rozsądnym czasie z tytułu naruszenia prawa autorskiego i praw pokrewnych w Internecie.
Praktyka amerykańska jednak wskazuje, że mimo zaangażowania dużych środków ze strony poszkodowanych (do sądów wystąpiły m.in. wielkie wytwórnie muzyczne i filmowe oraz wydawcy książek), batalia prawna przeciwko internautom łamiącym przepisy zawarte w prawie autorskim jest w praktyce nie do wygrania. Korzystne dla twórców i innych podmiotów uprawnionych wyroki w pojedynczych procesach przy masowości zjawiska są - posługując się rozpowszechnionemu dzięki Internetowi określeniu - wirtualnym zwycięstwem. Poza skalą problemu, kwestię egzekucji w Internecie prawa autorskiego utrudnia skomplikowany proces dowodowy (przykładowo, przesłanie nawet dużej grafiki przez sieć zajmuje tylko kilka sekund, a pozostawione na pośredniczących w transmisji komputerach "ślady" szybko są zacierane) oraz międzynarodowość zjawiska (transgraniczność Internetu). Osoba mieszkająca w Polsce może udostępniać materiały, do których nie ma praw, za pośrednictwem komputera zlokalizowanego w Australii czy Meksyku. Z tego powodu mówi się nawet o aterytorialności zdarzeń zachodzących w cyberprzestrzeni. Rodzi to wiele kłopotów natury prawnej ze względu na istotne różnice w systemach normatywnych poszczególnych państw.
Opisana problematyka powinna być jak najszybciej uporządkowana, gdyż negatywne zjawisko naruszania praw autorskich i praw pokrewnych w cyberprzestrzeni szybko przybiera na sile za sprawą systematycznego wzrostu liczby internautów oraz zwiększania przepustowości łączy (co umożliwia tańszą i szybszą transmisję chronionych utworów). Sukces lub porażka w dostosowaniu kwestii ochrony prawa autorskiego i praw pokrewnych do "epoki Internetu" zdeterminują, czy globalna sieć będzie obszarem bezprawia, swego rodzaju amerykańskim "Dzikim Zachodem", czy też obszarem zgodnej z prawem aktywności milionów osób z całego świata.
1.2 Zakres pracy
Celem niniejszej pracy jest analiza różnych przypadków naruszeń prawa autorskiego i praw pokrewnych w Internecie oraz konfrontacja ich z obowiązującymi i przygotowywanymi przepisami w różnych krajach. Staram się także wykazać, że same, nawet najdoskonalsze, zapisy prawne będą - ze względu na skalę zjawiska - trudne do wyegzekwowania bez wspomagających je rozwiązań technicznych i organizacyjnych.
Opisanie wszystkich rodzajów naruszeń prawa autorskiego w Internecie doprowadziłoby do zbyt dużego poziomu ogólności niniejszej pracy. Stąd koncentruję się na wybranych - moim zdaniem obecnie najważniejszych (najpopularniejszych i zarazem przynoszących największe straty dla uprawnionych podmiotów) - wypadkach łamania prawa autorskiego przez internautów, czyli przede wszystkim na korzystaniu z narzędzi umożliwiających nielegalną wymianę utworów między milionami osób oraz działalności tysięcy internetowych rozgłośni radiowych, które nie odprowadzają opłat na rzecz stowarzyszeń artystów czy zrzeszeń producentów. Mimo celowej selekcji materiału, staram się zarysować także inne częste wypadki łamania przez internautów ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
Ważnym elementem niniejszej pracy jest analiza ustawodawstwa amerykańskiego w zakresie prawa autorskiego (część przepisów jest obecnie przygotowana lub jest na etapie oceny przez komisje Kongresu Stanów Zjednoczonych). Ponieważ Europa jest - jak się szacuje - opóźniona w zakresie rozwoju Internetu o około trzy lata w stosunku do USA (Polska na pewno jeszcze więcej) ustawodawstwo amerykańskie jest swego rodzaju wyznacznikiem problemów związanych z ochroną autorskoprawną w globalnej sieci, przed którymi wkrótce staniemy. Odnoszę się także do najważniejszych regulacji autorskoprawnych przygotowanych w ramach Unii Europejskiej, które są niezwykle istotne dla nas ze względu na proces ujednolicania prawa polskiego z unijnym w związku z planowanym wstąpieniem naszego kraju do europejskiej wspólnoty.
W niniejszej pracy odnoszę się przede wszystkim do aktów prawnych przyjętych lub zaproponowanych w ostatnich kilkunastu miesiącach. Niemniej w niektórych wypadkach sięgam także do starszych regulacji normatywnych. Podobny zakres czasowy przyjąłem w stosunku do omawianych w ramach pracy rozpraw sądowych dotyczących naruszeń prawa autorskiego w Internecie.
ZAKOŃCZENIE
Część prawników twierdzi, że sama idea prawa autorskiego wkrótce będzie przeżytkiem. Skoro bowiem tak trudno się je zmienia, to zapewne w końcu całkowicie się go zaniecha . A zmiany - jak uważa P. Barlow - potrzebne są rewolucyjne, gdyż dotychczas prawo autorskie rozwijało się w kontekście rzeczywistości materialnej, czyli fizycznych nośników utworów, z którymi nie mamy do czynienia w wypadku eksploatacji dzieł w Internecie . Najlepszym i zarazem najskuteczniejszym rozwiązaniem wydaje się jednak dążenie do efektu synergii między przepisami zapewniającymi łatwe egzekwowanie prawa autorskiego w Internecie, rozwiązaniami technicznymi pozwalającymi trwale przypisać do cyfrowego utworu informacje o twórcy i właścicielu, a uniemożliwiającymi wykonywanie zbyt wielu jego kopii, oraz modelami dystrybucji utworów, zwłaszcza tych obecnie najdroższych, jak filmy, które zmniejszałyby pokusę korzystania z nielegalnych kopii. O konieczności synergii prawa i techniki przekonani są także autorzy unijnej dyrektywy o prawie autorskim w społeczeństwie informacyjnym.
Cennym uzupełnieniem tych trzech elementów są akcje społeczne, propagujące legalne wykorzystanie utworów. Przykładem takiego działania jest kampania "Stop Internet Plagiarism". Znaczki zachęcające do powstrzymania się od plagiatu w globalnej sieci zamieszczono już na prawie 70 tys. witryn . Dla skutecznej ochrony prawa autorskiego w cyberprzestrzeni najważniejsza bowiem wydaje się zmiana nastawienia internautów do tego problemu.
Nigdy nie było potrzeby tak szybkiej adaptacji regulacji dotyczących prawa autorskiego i praw pokrewnych, jak w dobie Internetu i masowej digitalizacji utworów. Należy jednak mieć na uwadze, że restrykcyjne podejście do problematyki autorskoprawnej może naruszać inne regulacje. Dążąc do zapewnienia skuteczniejszej ochrony prawnej twórców w kontekście eksploatacji dzieł w Internecie nie można pomijać interesu użytkowników i całego społeczeństwa. Wielce dyskusyjne wydają się przede wszystkim wszelkie dążenia do ograniczenia jednego z podstawowych praw osobistych, jakim jest prawo do prywatności. Równie kontrowersyjny jest postulat całkowitego zakazu wykonywania jakichkolwiek kopii nabytych utworów. Wreszcie prawo autorskie nie może naruszać zapisów konstytucyjnych gwarantujących dostęp do informacji czy wolność korzystania z dóbr kultury . Ponadto niedopuszczalne wydaje się stosowanie zabezpieczeń technicznych, które uniemożliwiają korzystanie z prawa do cytowania. Zdaniem prof. dr hab. Bogdana Michalskiego, "prawo do cytowania jest z punktu widzenia rozwoju kultury i realizacji prawa do rzetelnego informowania społeczeństwa jednym z najważniejszych ograniczeń praw autorskich. Gdyby powyższe ograniczenie nie istniało, egoizm autorski, lub raczej producencki (chęć zysku), mógłby doprowadzić do pełnego zablokowania przepływu informacji i rozwoju nauki." .
Temat poruszony w niniejszej pracy pozostaje otwarty. Ciągle bowiem prowadzone są prace legislacyjne nad stosownymi regulacjami. Ponadto trwają procesy sądowe dotyczące ochrony prawa autorskiego w Internecie, które będą miały istotne znaczenie dla dalszego postrzegania poruszonej w tej pracy problematyki. Co więcej, niektóre ważkie kwestie wymagają dopiero rozpoznania przez specjalistów z zakresu prawa autorskiego. Przykładem jest choćby odpowiedzialność osób jedynie pobierających z sieci utwory (zgodne jest to bowiem z dozwolonym użytkiem prywatnym) czy warunki przechowywania legalnie pozyskanych dzieł na podłączonych do globalnej sieci komputerach, które tym samym stają się potencjalnie dostępne dla wszystkich internautów. Bez wątpienia jednak w trakcie przygotowywania postulowanego od lat uniwersalnego, globalnego prawa internetowego, tematyka ochrony praw twórców powinna zajmować znaczące miejsce.
LITERATURA
Akty prawne i projekty aktów
Akt paryski konwencji berneńskiej o ochronie dzieł literackich i artystycznych sporządzony w Paryżu dnia 24 lipca 1971 roku
Consumer Broadband and Digital Television Promotion Act, http://thomas.loc.gov/cgi-bin/query/z?c107:S.2048:
Witryna Digital Consumer, http://www.digitalconsumer.org/cbdtpa/cbdtpa-inf.html
Digital Millenium Copyright Act z dnia 28 października 1998 roku, http://www.loc.gov/copyright/legislation/dmca.pdf
Dwa traktaty Światowej Organizacji Własności Intelektualnej (WIPO): o prawie autorskim oraz o artystycznych wykonaniach i fonogramach przyjęte na konferencji dyplomatycznej w Genewie dnia 20 grudnia 1996 roku
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2000/31 z dnia 8 czerwca 2000 roku w sprawie niektórych prawnych aspektów usług społeczeństwa informacyjnego, w szczególności handlu elektronicznego w ramach Wspólnego Rynku
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2001/29 z dnia 22 maja 2001 roku dotycząca koordynacji pewnych aspektów prawa autorskiego i praw pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym
Kodeks cywilny
Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku
Konwencja o ochronie dzieł literackich i artystycznych sporządzona w Bernie dnia 9 września 1886 roku
Międzynarodowa konwencja o ochronie artystów wykonawców, producentów fonogramów oraz stacji radiowo-telewizyjnych sporządzona w Rzymie dnia 26 października 1961 roku
Music Online Competition Act z 2001 roku, http://www.house.gov/boucher/moca-page.htm
Porozumienie w Sprawie Handlowych Aspektów Praw Własności Intelektualnej stanowiące załącznik do porozumienia ustanawiającego Światową Organizację Handlu (World Trade Organization) sporządzone w Marrakeszu dnia 15 kwietnia 1994 roku
Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych z dnia 18 lipca 2002 roku
Ustawa z dnia 4 lutego 1994 roku o prawie autorskim i prawach pokrewnych (tekst jednolity Dz. U. z 2000 roku nr 80, poz. 904)
Ustawa z dnia 27 lipca 2001 roku o ochronie baz danych (Dz. U. z 2001 roku nr 128, poz. 1402)
Ustawa z dnia 18 lipca 2002 r. o świadczeniu usług drogą elektroniczną (Dz. U. z 2002 roku nr 144 poz. 1204)
Artykuły i publikacje
Adamczyk M.: Biblioteka w tornistrze, Wprost z dnia 20.05.2001
Adamczyk M.: Cyberhamulec, Wprost z dnia 09.09.2001
Adamczyk M.: Cyfrowy potop, Wprost z dnia 23.06.2002
Adamczyk M.: Globalna wypożyczalnia, Wprost z dnia 05.05.2002
Adamczyk M.: Na cybernutę, Wprost z dnia 05.08.2001
Adamczyk M.: R@dio Net, Wprost z dnia 06.02.2000
Adamczyk M.: Wideotelewizja, Wprost z dnia 24.03.2002
Badowski J.: Nowe uregulowania międzynarodowe w dziedzinie prawa autorskiego i praw pokrewnych, PiP 1998, z. 3
Barnes C., Borland J.: Judge issues injunction against Napster, CNET News.com z dnia 26.07.2000, http://news.com.com/2100-1023-243698.html
Barta J., Czajkowska-Dąbrowska M., Ćwiąkalski Z., Markiewicz R., Traple E.: Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych - Komentarz, Dom Wydawniczy ABC 2001
Barta J., Markiewicz R.: Internet a prawo, Kraków 1998
Barta J., Markiewicz R.: Prawo autorskie a postęp techniczny, Kraków 1999
Błeszyński J.: Prawo autorskie, Warszawa 1988
Borland J.: Feds cut Webcasters a break on fees, CNET News.com z dnia 20.06.2002, http://news.com.com/2100-1023-938037.html
Borland J.: Lawmaker: Let studios hack P2P nets, CNET News.com z dnia 25.06.2002, http://news.com.com/2100-1023-939333.html
Borland J.: Metallica fingers 335,435 Napster users, CNET News.com z dnia 01.05.2000, http://news.com.com/2100-1023-239956.html
Borland J.: Record labels mull suits against file-traders, CNET News.com z dnia 03.07.2002, http://news.com.com/2100-1023-941547.html
Borland J.: Suit hits popular post-Napster network, CNET News.com z dnia 03.10.2001, http://news.com.com/2100-1023-273855.html
Bowman L.: Copyright fight comes to an end, CNET News.com z dnia 03.07.2002, http://news.com.com/2100-1023-941685.html
Bowman L.: ISPs off the hook in swapping suit, CNET News.com z dnia 21.08.2002, http://news.com.com/2100-1023-954782.html
Bowman L.: Trial date set for ElcomSoft case, CNET News.com z dnia 21.05.2002, http://news.com.com/2110-1023-919122.html
Bójko M.: I tak drogo, i tak drogo, Gazeta Wyborcza z dnia 27.06.2000
Byrska M.: Ochrona programu komputerowego w nowym prawie autorskim, Warszawa 1994
Cyber on line: Gołe piractwo, http://www.cyber.com.pl/archiwum/sex/17.shtml
Delio M.: Deep Link Foes Get Another Win, Wired on line z dnia 8.07.2002,
http://www.wired.com/news/politics/0,1283,53697,00.html
Delio M.: Deep Links Return to Surface, Wired on line z dnia 18.04.2002, http://www.wired.com/news/politics/0,1283,51887,00.html
Dignan L.: Kazaa, Morpheus rave on, CNET News.com z dnia 14.08.2002, http://news.com.com/2100-1023-949724.html
Festa P., Junnarkar S.: RIAA taking on music downloads, CNET News.com z dnia 15.12.1998, http://news.com.com/2100-1023-219110.html
Gawlik B.: Dobra osobiste. Zbiór orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Krakowie, Zakamycze 1999
Gross R.: EFF Reply Comments to Copyright Office on DMCA Anti-Circumvention Provisions, Electronic Frontier Foundation z dnia 31.03.2000, http://www.eff.org/IP/DMCA/20000331_eff_dmca_reply_comments.html
Grzybowski S., Kopff A., Serda J.: Zagadnienia prawa autorskiego, Warszawa 1973
Karpiński M.: Surfuj i płać, Wprost z dnia 24.04.2002
Kawamoto D.: MP3 device makers win key court ruling, CNET News.com z dnia 15.06.1999, http://news.com.com/2100-1040-227172.html
Kopff A.: Wpływ postępu techniki na prawo autorskie, Kraków 1988
Kowalczyk M.: Radio on line, Wprost z dnia 19.08.2001
Kowalczyk M.: Tropiciel plagiatów, Wprost z dnia 01.09.2002
Kruszewska M.: Fałszywy sukces, Businessman Magazine on line, http://businessman.onet.pl/artykul.html?DB=162&ITEM=1089179
Latek K.: Gadanie na ekranie, Wprost z dnia 16.12.2001
Lemos R.: Russian crypto expert arrested at Def Con, CNET News.com z dnia 17.07.2001, http://news.com.com/2100-1001-270082.html
von Lohmann F.: DMCA Disappointment, Electronic Frontier Foundation z dnia 30.08.2001, http://www.eff.org/IP/DMCA/20010830_eff_dmca_op-ed.html
Macavinta C.: Recording industry sues music start-up, cites black market, CNET News.com z dnia 07.12.99, http://news.com.com/2100-1023-234092.html
Mariano G.: Audiogalaxy to ask first, trade later, CNET News.com z dnia 18.06.2002, http://news.com.com/2100-1023-936932.html
Matlak A.: Prawo autorskie w europejskim prawie wspólnotowym, Zakamycze 2002
McCullagh D.: Could Hollywood hack your PC?, CNET News.com z dnia 23.07.2002, http://news.com.com/2100-1023-945923.html
McCullagh D.: Lawmakers: Keep your tunes to yourself, CNET News.com z dnia 11.07.2002, http://news.com.com/2100-1023-943134.html
Michalski B.: Dziennikarstwo a ograniczenia praw autorskich, Łódź 1998
Port O., The Next Web, BusinessWeek z dnia 04.03.2002
Traple E.: Ustawowe konstrukcje w zakresie majątkowych praw autorskich i obrót nimi w dobie kryzysu prawa autorskiego, Kraków 1990
Waglowski P.: Uwaga! Duńczycy delegalizują internet!, Wprost on line z dnia 09.07.2002, http://www.wprost.pl/index.php?opcja=kom&id_newsa=13010
Waglowski P.: Wyrok ogłoszono, Vagla.pl Prawo i Internet z dnia 08.08.2002, http://www.vagla.pl/prawo_033.htm
Wirtualna Polska: FastTrack - proces stał się faktem, MP3.pl z dnia 05.03.2002, http://mp3.wp.pl/p/informacje/njus/2101.html
Wirtualna Polska: Muzycy pozywają serwis MusicCity, MP3.pl z dnia 21.11.2001, http://mp3.wp.pl/p/informacje/njus/1957.html
Wirtualna Polska: Napster oferuje wytwórniom miliard dolarów, MP3.pl z dnia 21.02.2001, http://mp3.wp.pl/p/informacje/njus/1366.html
Wirtualna Polska: Napster przed sądem, MP3.pl z dnia 10.12.99, http://mp3.wp.pl/p/informacje/njus/364.html
Wirtualna Polska: Napster zbankrutował!, MP3.pl z dnia 04.06.2002, http://mp3.wp.pl/p/informacje/njus/202892.html
Wirtualna Polska: NetRadio.com kończy swoją działalność, MP3.pl z dnia 22.10.2001, http://mp3.wp.pl/p/informacje/njus/1914.html
Wirtualna Polska: Odpowiedź wytwórni na propozycję Napstera, MP3.pl z dnia 21.02.2001, http://mp3.wp.pl/p/informacje/njus/1368.html
Wirtualna Polska: Podtrzymanie wyroku w sprawie Napstera, MP3.pl z dnia 26.03.2002, http://mp3.wp.pl/p/informacje/njus/2142.html
Wirtualna Polska: RIAA vs Launch - nowy proces, MP3.pl z dnia 28.05.2001, http://mp3.wp.pl/p/informacje/njus/1618.html
Wirtualna Polska: Sharman Networks razem z kolegami po fachu, MP3.pl z dnia 11.07.2002, http://mp3.wp.pl/p/informacje/njus/203157.html
Raporty i analizy
Kampania Defend your Rights to Digital Music!, Electronic Frontier Foundation 05.04.2002, http://www.eff.org/IP/DMCA/20020329_eff_drm_alert.html
Raport II Badanie Polskich Użytkowników Sieci Internet, Akademia Ekonomiczna w Krakowie 2000, http://badanie.ae.krakow.pl
Raport Dostęp i korzystanie z Internetu w Polsce I - VI 2002, TNS OBOP 2002, http://www.obop.pl
Raport Executive Summary Digital Millennium Copyright Act, http://www.loc.gov/copyright/reports/studies/dmca/dmca_executive.html
Raport Internet User Forecast by Country, Computer Industry Almanac 2000, http://www.c-i-a.com
Raport I-Metryka: Oglądalność Internetu w lipcu 2002, I-Metria 2002, http://www.imetria.com
Raport Fasttrack: The New Napster, Webnoize 2001
Raport Światowe badania handlu internetowego, TNS Interactive 2001, http://www.obop.pl
Zielona Księga Unii Europejskiej z dnia 27 lipca 1995 roku na temat prawa autorskiego i praw pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym
Witryny internetowe
Witryna 10 lat Internetu w Polsce, www.internet10.pl
Witryna e-Basket, http://forum.e-basket.pl/viewtopic.php?TopicID=768
Witryna ICQ, http://www.icq.com
Witryna iMesh, http://www.imesh.com
Witryna KaZaA, http://www.kazaa.com
Witryna MasterPlan,
http://www.masterplan.com.pl/publikacje/000_plagiatymoichtekstow.php
Witryna Polskie Radio w Internecie, http://www.radiopol.pl
Witryna Radio-Locator, http://www.radio-locator.com
Witryna Rower On line, http://www.rower.xcom.pl/index.php3?showid=104
Witryna Stop Internet Plagiarism, http://www.phenomenalwomen.com/plagiarism
Witryna Tu i Tam, http://www.tuitam.pl/index.php?pg_id=17
